Ko e tu’utu’uni ki he kau mēmipa ‘o e Laipeli

1.0 Ko e tohi kole ke hoko ko ha mēmipa

Ko e tokotaha kotoa pe pe ko ha kautaha ‘oku nau totongi tukuhau fakakolo, totongi nofo pe ‘oku nau nofo ‘i he vāhenga pea lava ke nau muimui ki he tu’utu’uni ‘a e laipeli, ‘e lava ke nau hoko ko ha mēmipa. ‘Oku fiema‘u meí he ni‘ihi ‘oku tohi kole maí ke ‘omai ‘a ‘enau ngaahi fika fetu‘utakí ke fakahoko ‘aki ‘a e ngāue ‘a e laipelí ki he‘enau hoko ko ha mēmipá. ‘E tānaki mai mo tauhi ‘e he laipelí ‘a e ngaahi fika fetu‘utakí ‘o fakatatau mo e Lao ki he Tu‘unga Malu Fakapulipuli 2020. ‘Oku ‘i he laipeli ‘a e mafai ke nau ‘eke ki he tokotaha kotoa pe ‘oku kole ke hoko ko ha mēmipa, ke nau fakamo’oni’i ‘e ngofua ke nau hoko ko ha mēmipa ‘o hangē ko ha fakamo’oni’i ‘o e tu’asila pe ko ha ‘imisi ta. ‘Oku ngofua ki he kau mēmipa ke nau ‘ave ta’etotongi ha naunau mei he laipeli, kaekehe ‘oku ‘i ai ‘a e mafai ‘o e laipeli ke nau ‘eke’i ha totongi ki hono ‘ave ‘o ha naunau ‘e ni’ihi.

2.0 Ko e ‘ave naunau ‘a e fānau iiki

Ko e tokotaha kotoa pe ‘oku ta'u 18 pe si’i hifo, ‘e fiema’u ‘a e mātu'a pe tauhi fānau ke fakafonu ‘enau foomu kole mēmipa (guardian). ‘E fatongia’aki ‘e he mātu'a pe tauhi ko ia ‘a e naunau kotoa pe ‘e ‘ave ‘e he tokotaha ko ia pea mo ha mo’ua pe tautea pa’anga ‘e fiema’u ke totongi.

‘Oku lava ke ‘eke’i ha totongi tautea kapau ‘e tōmui ‘a hono fakafoki ‘o ha naunau ma’ae kakai lalahi ka na’e ‘ave ‘aki ‘a e kaati mēmipa ‘a ha fānau iiki.

3.0 Ko e ‘ave naunau ‘a ha taha ‘oku ‘ikai ko ha mēmipa

Kapau ‘e ‘ikai lava ke mēmipa ta’etotongi ha taha ‘o hangē ko ia ‘oku ha atu he kupu 1, ‘e kei lava pe ke mēmipa ia ‘i ha’a ne fakafonu e foomu kolé, pea ‘e fiema’u ki ai ha totongi, ka kuo pau ke ne fakahā ha fakamo’oni ke ‘ilo’i pe ko hai ia (ID).

4.0 Ko hono tuku atu ‘o e kaati mēmipa

Ko e tokotaha ngāue laipeli kotoa pe kuo pau (‘o fakatatau ki he tu’utu’uni kupu 1.0,2.0,3.0 mo e 12.0) ke nau tali ‘a e kole mēmipa ‘a e tokotaha kotoa pe ‘o ‘oange ha’a ne kaati.

5.0 Ko e kaati ma’a e kau mēmipa

Ko e tokotaha mēmipa pē, pe ko ha taha kuo ‘osi fakamafai’i ‘e ha mēmipa ‘e ngofua ke ne ngāue’aki ‘a e kaati ‘a e kau mēmipa. Kuo pau ke ngāue’aki ‘a e kaati ni kae lava ke ‘ave ha naunau.

6.0 Ko e ngaahi totongi

Kuo loto kotoa ‘a e kau mēmipá ke nau tali ‘a e ngaahi totongi ‘oku ‘eke’i ‘e he laipeli. ‘Oku ‘i ai ‘a e mafai ‘o e laipeli ke nau liliu e ngaahi totongi ni ‘o ka fiema’u.

7.0 Ko e hiki mei he tu’asila

‘Oku fiema’u ke fakahā ki he laipeli ‘i he vave tahá, kapau kuo hiki ha mēmipa mei hono tu’asilá pe liliu ‘a e founga ke fai’aki e fetu’utaki mo ia.

8.0 Ko hono ‘ave ‘a e ngaahi naunau fekumi (reference) ‘a e laipeli

‘Oku ‘ikai ke ngofua ke ‘ave ‘e ha mēmipá ‘a e ngaahi naunau kuo ‘osi faka’ilonga’i ko e naunau tauhi ma’u ke ngāue’aki ‘e he tokotaha kotoa pē ‘i he laipelí (reference item). Ka ‘e toki lava pe ia ke fakangofua ‘e ha tokotaha ngāue ‘i he laipeli mo fai ha tu’utu’uni makehe ki ai.

9.0
Ko e naunau kotoa pe ‘e ‘oange ki he mēmipá ke ne ‘ave, kuopau ke fakafou ia ‘i he founga mo e ouau angamaheni ki hono fakangofua ke ‘ave ‘aki mei he laipeli.

10.0 Ko hono ‘ave ta’ema’u ngofua ‘o ha naunau

‘E tapu ke ‘ave pe feinga’i ke ‘ave ‘e ha taha (tukukehe ‘a hono ‘ave ‘i he founga totonu) ha naunau pe ko ha me’a pē mei ha laipeli.

10.1 ‘E ‘ikai ngofua ki ha taha ke ne fai ‘ilo’ilo pau ha feinga ke ne fakamo’ua atu ‘aki (pawn), fakatau atu pe fakatau mai pe ke malu’i no pa’anga ‘aki ha naunau ‘a e kōsilió.

11.0 Naunau kuo maumau’i

Ka mole pe fakafoki mai ha naunau ‘oku maumau pē kuo likoliko’i mo ‘uli, ‘e fiema’u ‘a e tokotaha na’a ne ‘avé ke ne totongi tautea ki he kōsilió ‘a e pa’anga fē’unga ke kumi’aki ha naunau ke fetongi’aki ia, pe ko ha’a ne totongi kakato e ngaahi fakamole kotoa pe ki ai ‘a e kōsilio. ‘E lau ia kuo mole ha naunau kapau ‘e ‘ikai ke fakafoki ki he laipeli hili ha māhina ‘e taha mei he ‘aho na’e totonu ke fakafoki ai.

11.1 Kapau na’e mole ha naunau pea toki ma’u hake ‘o fakafoki, kimu’a pea ‘osi ha ta’u ‘e 2 mei he ‘aho na’e fuofua ‘ave ai, ‘e totongi fakafoki kātoa pe ko ha konga pē ‘a e pa’anga na’e ‘osi totongi tauteá, ka ‘e fai tu’utu’uni ki ai ‘a e ‘e fai ‘e tokotaha ngāue ‘i he laipeli.

12.0 Mo’ua pa’anga

Ko e kotoa ‘o e kau mēmipa ‘o e laipeli, pea kau mai ki ai mo kinautolu ne tali ke nau kau ka ‘oku malu’i kinautolu ‘e ha tokotaha kehe, kuo nau ‘osi loto mo tali ke nau totongi ha pa’anga ‘e ‘eke’i ‘o makatu’unga ia ‘i he ‘enau mēmipa ‘i he laipeli. ‘E lava ‘e he Laipeli ‘Aokalani (Auckland Libraries) ke ta’ofi fakataimi ‘a e fatongia ke fai ‘e he laipeli ma’a kinautolu koiá, kae’oua kuo toki totongi kotoa ha mo’ua pa’anga.

‘Oku ‘i ai ‘a e mafai ‘o e Laipeli ‘Aokalani ke ne ngāue’aki ha kautaha tānaki mo’ua pa’anga ke tānaki mai ha ngaahi mo’ua ki he laipelí pea mo ha ngaahi fakamole kuo toe tānaki atu ki ai, ‘o kau ai mo ha ngaahi totongi makehe ‘e ‘eke’i ‘e he kautaha tānaki mo’uá. Ko e kotoa ‘o e kau mēmipá, kuo nau tali mo loto lelei ke nau tokanga’i e ngaahi naunau kotoa pē ‘a e laipelí pea mo ha ngaahi totongi ‘e ‘eke’i kiate kinautolu kuo ‘osi lēsisita ko e kau mēmipa, kae’oua leva kuo toki fakahā ki he laipeli kuo mole pe kaiha’asi ‘a enau kaati. Ko ha pa’anga na’e ‘eke’i ke ne totong he hili ‘a e ‘aho koiá, ‘e fakamolemole’i kotoa ia.

Ko e fatongia ‘o e mēmipa kotoa pē ‘o e laipelí ke nau tokonga’i lelei ‘a e naunau ‘o e laipelí kuo nau ‘osi ‘avé pea mo e ngaahi totongi kuo ‘osi hiki ‘i honau hingoá ‘o a’u ki he ‘aho ‘e toki fakahā ai ki he laipelí kuo mole pe kaiha’asi ‘a ‘ene kaati mēmipá. ‘E fakamolemole’i kotoa ha ngaahi totongi ‘e ‘eke hili ‘a e ‘aho ko iá.

Ngāue’aki ‘o e laipelí

Ko e tokotaha kotoa pē ‘e hū ki he laipelí, ‘e tapu ke nau:

1. Fai ha fa’ahinga ‘ulungaanga ‘oku ta’etaau pe fakakina ki ha tokotaha kehe
2. ‘Omai ki he laipelí pe faka’ali’ali ha fa’ahinga me’a ‘oku ta’etaau pe fakakina ki ha tokotaha kehe
3. ‘Omai ki he laipelí ha monumanu tukukehe kapau kuo ‘osi fakangofua ia ‘e he Kōsilió
4. Maumau’i ha koloa ‘a e laipelí

Kuo pau ke fakalao ma’u pē ‘a hono ngāue’aki ‘e he tokotaha kotoa pē ‘a e ngaahi nāunau pea mo e faifatongia ‘a e laipelí, ‘o ‘oua na’a hoko ai ha maumau’i ‘o e laó ‘okú ne fakamafai’i ha taha kuó ne pulusi ha’á ne tohi pe fakamatala (copyright), lao ki hono tauhi ‘o e ngaahi me’a fakapulipuli mo taautahá, liliu pe tāmate’i ha ngaahi fakamatala ‘i he ngaluopé, pē ‘i ha taulanga vahaope (website), ma’u ta’ema’ungofua ‘o ha ngaahi fakamatala ‘i he opé pe ko hono tufaki pe fakahoko atu ki ha ni’ihi kehe ‘o ha ngaahi 'īmisi pē fakamatala ‘oku ta’efakalao.